KARS'TA TARİHİ MEZARLIK TALAN EDİLİYOR!

KARS PUSULA / ADEM ALP

Geçtiğimiz yıllarda kentsel dönüşüm nedeniyle boşaltılan Üçler Mahallesi ile Doğu Kışla arasında bulunan ve zamanında Ermeniler tarafından cephanelikler, tabyalar ile mezarlık olarak kullanıldığı iddia edilen alan, define avcılarının umut kazılarına maruz kalıyor.

Yıllardır define avcılarının tahribatına uğrayan alanda kazılan bazı mezar taşların altında insan kemiklerine benzeyen kemikler ortaya çıktı. Bazı tarihçiler bölgenin mezarlık olduğunu savunurken bazı tarihçiler ise aynı bölgenin taş ocağı olduğunu iddia ediyor.

Ermenilerin özellikle mezar taşı ve şehir merkezinde inşa ettikleri, günümüze kadar da ilk günkü gibi ayakta duran tarihi binaların yapımında da kullanmak için taş ocağı olarak kullandıkları bölge ilgisizlik ve sahipsizlikten dolayı tarihi dokusunu kaybediyor.

Ermenilerin Kars’ta yaşadıkları yaklaşık 100 yıl öncesine kadar mezarlık veya taş ocağı olarak kullanılan alanda üzerine haç figürlerinin kazılı olduğu çeşitli büyüklüklerde mezar taşları bulunuyor. Mezar taşlarının yanı sıra, yarı işlenmiş, çoğu kısmen veya tamamen toprağa gömülü, bina yapımlarında kullanılan taş bloklar ile köşe taşları bölgeye yayılmış halde zamana direniyor.

Şimdiye kadar alanda sadece taş işçiliği yapıldığı veya mezarlık olarak kullanılmadığı biliniyordu, ancak alanda define avcılarının yaptığı kaçak kazılar da insan kemiklerinin ortaya çıkmasına vesile oluyor. Define avcılarının kazdıkları bazı taş altlarında insan kemiklerini andıran kemiklerin etrafa yayıldığı gözleniyor. Henüz resmi bir kazı çalışmasının yapılmadığı bölge yetkililerin ilgisini beklerken aynı bölgede bulunan cephaneliklerin de kaçak kazı yapan kişi veya kişilerce bazı bölümlerinin kazıldığı görülüyor.

Kültürel Miras Uzmanı Tarihçi Faruk Torunoğlu Eski Üçler Mahallesinin üstünde bulunan bölgedeyiz. Bu bölge 1990 tarihlerine kadar askeri bölge olan bulunduğumuz yer 1982 yılında askeriyenin dere içi mevkiisinden çekilmesiyle birlikte burada geçmiş dönemde de kullanılan cephanelikler de mevcut. Ancak burası tarihi bir alan olmasıyla birlikte burada bir araştırma veya çalışma bu tarihe kadar yapılmadı. Ben bu bölgeyi üzerine haç motifi olan taşlardan dolayı bir mezarlık olarak değerlendiriyorum. Ancak bazı tarihçiler bu bölgenin taş atölyesi olduğunu söylemişti. Ancak resmi bir kazı çalışması yapılmadığı için tam olarak da buranın ne olduğu bilinmemekteydi. Defineciler tarafından bu bölgede yapılan kaçak kazılardan birinde kemik parçaları mevcut. Bu kemiklerin incelenmesi lazım. Ancak kemik dişlere baktığımızda bir hayvan dişi olmadığı görülüyor. Bu kalıntıları Antropologların incelemesi gerekiyor.” dedi.

Bölgede birden çok haç motifli taşların olduğunu ifade eden Torunoğlu, “Eski mezarların üzerinde kullanılan lahit taşlarını da görmemiz mümkün. Bu bölge üzerinde arkeolojik çalışma, kazı çalışması yapılması lazım.” ifadesini kullandı.

Dönemin Belediye Başkanı Naif Alibeyoğlu’nun girişimleri sonucu tarihi alanda kurulmuş gecekondu mahallesinin (Üçler Mahallesi) kaldırılmasıyla tarihi doku gün yüzüne çıktı. ‘Ucube’ olarak adlandırılan İnsanlık Anıtının yıkılmasının ardından Kars Kalesi arkasında bulunan, çevresi tabyalar ile korunganlar Kars Kalesini kurmak amacıyla inşa edilen makineli tüfek yuvaları, Ermenilerin inşa ettiği kiliseler, Osmanlı ve Selçuklulardan kalan, hanlar, hamamlar ve köprüler yok olmaya devam ediyor.

Bilindiği gibi Kars Kalesi çevresinde dünyanın hiçbir yerinde bulunmayan ve içerisinde değişik sayıda askeri kuvvetleri barındırmak için etrafı savunma mevzileri ile çevrilmiş, içerisinde kışla, cephanelik, eğitim ve toplanma yerleri ile hazır kıta mahalleri, depo ve camii binalarından oluşan taş, kargir, beton veya demirli betondan inşa edilmiş kapalı mevziler bulunuyor.